Duela 14.000 urte sortu zen haitzuloa, Urtxuma ibaiaren etengabeko higadurari esker. Haitzuloaren galerietan barrena bisita gidatua egiteak estalaktiten eta estalagmiten mundu magikora eramango zaitu.
Uste da agustindarren kongregazio txiki batek bertan IX. mendean erromesentzako ospitale txiki bat eraiki zuela. XII. eta XIII. mendeetan ospitalea premontretarren ordenaren barruan txertatu zen, eta bertako abadea Urdazubiko eta Zugarramurdiko jauna izan
Ibilaldi bat Xaretaren lau herriak zeharkatzen dituena badago. Ibilaldi hori egiteko, xoro eta oihan artean, pottok urdinak harrietan marraztuak segitu behar dire.
